Mandarin har yili ayni kuzning oxiri, qishning boshi, ya’ni yoz mevalari kamayib qolgan vaqtda bozor rastalari va do‘konlarda paydo bo‘ladi.

Mandarin — apelsindan kichikroq sitrus meva. U insoniyatga bundan minglab yillar oldin ma’lum bo‘lgan, aniqrog‘i, mandarinni bundan deyarli 3000 yillar oldin Xitoyda, Janubiy-Sharqiy Osiyo hamda Afrikada yetishtira boshlashgan. Yevropaliklar esa mandarin haqida bundan 300 yilcha oldin bilishgan. Qadimda boylarni «mandarin» deb atashgan. Bu meva boylar dasturxoni uchun o‘stirilgan va uning nomi ham shunday atalgan.

Xitoyda esa bu sitrus ne’mat boylik va omad ramzi sanaladi. Xitoyliklar Yangi yil bayramida o‘z yaqinlari va do‘stlariga mandarin sovg‘a qilishadi. Mandarin serob mamlakatlarda uy bekalari undan sharbat, kompot va murabbolar tayyorlashadi. Uni salatlarga, desert va pishiriqlarga qo‘shishadi. Koreys xalqi, ayniqsa, asal qo‘shilgan mandarinli desertni sevib iste’mol qiladi.

Mandarinning urug‘li va urug‘siz, issiqsevar hamda sovuqqa chidamli turlari bor. Mevasining deyarli 85 foizi suvdan iborat. Tarkibi qand, kletchatka, oqsil, yog‘lar, efir moylari, organik kislotalar va fitonsitlarga boy. Unda V guruhi vitaminlari, shuningdek, juda ko‘p miqdorda S vitamini mavjud. Mikro va makroelementlardan esa kaliy, kalsiy, magniy, natriy, fosfor kabilarni saqlaydi.

Mandarin — daraxti uncha katta bo‘lmagan sershox, barglari qalin, doimiy yashil o‘simlik. Balandligi ko‘pi bilan 4 m gacha yetadi. Mevasining eni bo‘yidan katta, yapaloq, mag‘zi 10-12 bo‘lakchadan iborat.

MANDARINNING BIZ BILMAGAN JIHATLARI

Shifobaxsh xususiyatlarini sanab o‘tadigan bo‘lsak, muattar hidli va shirin-nordon ta’mli mandarin shunchaki meva emas, organizmimiz uchun tengi topilmas vitaminlar manbai hamdir. Shu sababdan ham qish payti organizmni umumiy quvvatlantiruvchi vositalardan biri mandarin hisoblanadi. Uning hidini sezishimiz bilan darrov ishtahamiz ochiladi. Tarkibidagi ozuqaviy kislotalar hazm jarayoniga, moddalar almashinuviga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Mandarin inson kayfiyatini ko‘tarishi fanda ham isbotlangan. Bu mevani ko‘pincha shamollash kasalliklarining oldini olish uchun iste’mol qilishadi. Chunki undagi fitonsidlar mikrob va bakteriyalarga qiron keltiradi. Po‘stlog‘ining damlamasi bronxitda, quruq yo‘talda, ovqat hazmini yaxshilashda yaxshi naf beradi.

Mandarin ajoyib parhezbop oziqadir. U ortiqcha vazndan saqlaydi, vazn tashlashga yordam beradi. Mandarinda kasallik qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lar bilan faol kurashuvchi va shu tariqa teri kasalliklarining oldini oluvchi moddalar bor. Sharbati dizenteriya (ichburug‘) kasalligini davolashda yaxshi samara beradi. Uning qonni to‘xtatuvchi xususiyati klimaks davri noxushliklarini kamaytirishga hissa qo‘shadi.

Xalq tabobatida mandarin po‘stining tindirmasi keng qo‘llaniladi. Bu malham bilan yuqori nafas yo‘llari xastaliklarini davolash mumkin. U balg‘amni yumshatishda samarali foyda qiladi. Po‘stlog‘idan tayyorlangan damlama va qaynatmasi ko‘ngil aynishining oldini oluvchi, isitmani tushiruvchi ta’sirga ega.

Mandarinning o‘rtacha kattalikdagi ikki donasi kunlik S vitaminiga bo‘lgan ehtiyojingizni oson qondiradi, virusli infeksiyalarga qarshi kurashishda yordam beradi. S darmondorisi immunitetni ko‘tarishidan tashqari, qon tomirlari devorchalarining yangilanish jarayonini ham rag‘batlantiradi. Uning, ayniqsa, varikozdan qiynalayotgan ayollarga foydasi beqiyos. Qolaversa, ateroskleroz xastaligining oldini oladi. Bundan tashqari, ko‘p miqdorda hayz ko‘radigan ayollar oy ko‘rishdan bir necha kun avval ikki donadan mandarin yeb turishgani maqsadga muvofiq.

YOSh KO‘RINISh UChUN…

Olovrang meva va sabzavotlar tarkibida mavjud beta-karotin moddasi organizmga tushgach A darmondorisiga aylanadi. Ushbu sehrli vitamin esa terining elastikligini ta’minlovchi kollagen va elastin moddalari ishlab chiqarilishini rag‘batlantiradi. Shuning uchun bu mevadan ko‘p-ko‘p tanovul qiladiganlarning rangi tiniq bo‘ladi, yuziga ajinlar soya solmaydi.

Bulardan tashqari, mandarin sharbatida temir, karotin moddalari mavjud. Uning quritilgan po‘stlog‘i tabiiy tinchlantiruvchi hisoblanadi, asab buzilishida choy bilan ichilsa, yaxshi naf beradi.

Lyutein — mandarinda mavjud yana bir muhim element. U ko‘rish qobiliyatimizni zararli nurlar ta’siridan himoya qilish vazifasini bajaradi. Shuningdek, mandarin tarkibida juda kamyob element — xolin moddasi mavjud bo‘lib, u xotirani yaxshilaydi, yallig‘lanish, yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanishi xavfini kamaytiradi.

HOMILADORLARGA ENG ZARUR MEVA

Mandarin tarkibidagi xolin homila shakllanishida muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, xolin miya hujayralari rivojlanishiga ham ko‘maklashadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, homiladorlik davrida zarur miqdordagi xolin bolaning xotirasi shakllanishiga xizmat qiladi. Uni diabet va surunkali kasalliklar rivojlanishidan asraydi. Xolin stress gormoni — kortizol darajasini kamaytiradi. Olimlarning ta’kidlashicha, bu modda tug‘ruqdan keyingi depressiyani yengib o‘tishda ham foydali.

XARID QILIShDA…

Mandarinning hajmi, shakli, ta’mi va hidiga ko‘ra farqlanuvchi ko‘plab navlari mavjud. Ispaniya, Turkiya va Marokashda ko‘p miqdorda mandarin yetishtiriladi. Ispan mandarinlari katta hajmi, Turkiyadan keltirilganlari sariq-yashil rangi va marokashlik po‘rtahollar kichik hajmi, yorqin to‘q sariq rangi bilan bir-biridan farqlanadi.

Mandarinning eng yaxshisi og‘iridir. Suvi qochgan yoki ko‘p turib qolgan mandarin yengil bo‘ladi. Ko‘pincha mayda navlari shirin, o‘rtacha kattalikdagi turlari suvli va nordon ta’mlidir.

Mandarin uzoq vaqt saqlanadigan meva. Uni polietilen paketlardan ko‘ra nafas olishi mumkin bo‘lgan to‘rxaltalarda saqlagan ma’qul. Saqlashda namlikni ham nazorat etish lozim. Sababi, mandarin tez so‘luvchi meva.

Mandarinni sovitkichda birmuncha uzoqroq saqlash mumkin. Ya’ni —6 dan +6 gacha bo‘lgan harorat mandarinlarni saqlash uchun qulay hisoblanadi.