O‘zbekiston davlat byudjetidan 2016 yil umumta’lim maktablarini ta’mirlash uchun 1.5 trln. so‘m ajratilgan. Bundan tashqari, davlat byudjeti va mahalliy hokimiyatdan umumiy ta’limni rivojlantirish uchun har yili qo‘shimcha mablag‘lar ajratiladi. Shunga qaramasdan, yurtimiz umumiy ta’lim muassasalarida ota-onalardan turli bahonalar bilan pul yig‘ib olish odatiy holga aylangan.
Masalan, ommaviy axborot vositalarida xabar qilinishicha, Toshkent shahri Chilonzor tumanidagi maktablardan birida ota-onalardan sinf fondi uchun har oy 5 ming so‘mdan, maktab fondi uchun esa 30 ming so‘mdan pul yig‘ilishi talab qilingan.Yangi o‘quv yili boshlanishi bilan yana maktablarda yig‘a-yig‘ boshlanganligi haqida ijtimoiy tarmoqlarda xabarlar uchrab turibdi.
Maktab ma’muriyati o‘quvchilar orqali ota-onalardan, asosan, sinfni remont qilish, bayram tadbirlarini o‘tkazish, o‘qituvchilarga sovg‘a sotib olish va maktab faoliyatining boshqa jabhalari uchun pul yig‘ib oladilar.
Mazkur maqolada masalani huquqiy jihatdan tahlil qilamiz. Xo‘sh, maktab ma’muriyati va o‘qituvchilar o‘quvchilar va ota-onalardan pul yig‘ib olishi qonuniymi?
Umumiy ta’lim olish huquqi
Umumiy ta’lim muassasasi xarajatlarini qoplash uchun ota-onalardan pul yig‘ib olish amaliyotining qonuniyligini muhokama qilishda, eng avvalo, yurtimizda umumiy ta’lim olish huquqi konstitutsiyaviy huquq darajasiga ko‘tarilganligi va bepul ekanligini alohida ta’kidlab o‘tish lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41 moddasiga ko‘ra, har kim bilim olish huquqiga ega bo‘lib, davlat bepul umumiy ta’lim olishni kafolatlaydi.
Ta’lim to‘g‘risidagi Qonunning 4 moddasiga binoan, har kim bilim olishda teng huquqlarga egadir. Umumta’lim maktabi to‘g‘risidagi Nizomning 2 bandiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasining barcha fuqarolariga davlat umumta’lim andozalari doirasida bepul umumiy ta’lim olishning kafolatlangan huquqi va imkoniyatini beradi.
Umumiy ta’lim muassasalarining davlat tomonidan moliyalanishi
Bepul umumiy ta’limni kafolatlash davlatning umumiy ta’lim bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy sarf-xarajatlarni o‘z zimmasiga olishini anglatadi. Shu sababli, Ta’lim to‘g‘risidagi Qonunning 31 moddasida davlat ta’lim muassasalarini moliyalash respublika va mahalliy byudjetlar mablag‘lari, shuningdek, byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobidan amalga oshirilishi belgilangan. Umumta’lim maktabi to‘g‘risidagi Nizomning 8 bandida esa, davlat maktab faoliyati va uni rivojlantirishning ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy asosini kafolatlaydi, uning moddiy-texnik, moliyaviy va boshqa ehtiyojlarining qondirilishini ta’minlaydi (Ta’kid muallifniki).
Unda, shuningdek, maktabda qo‘shimcha o‘quv predmetlari va rejadan tashqari kurslar joriy qilinganda, tajriba-eksperiment ishlari olib borilganda, eksperimental pedagogik maydonchalar tashkil etilganda, yangi turdagi maktablar ochilganda, shuningdek, boshqa hollarda hokimliklar maktabni zarur moddiy-texnika bilan ta’minlash uchun qo‘shimcha moliyaviy mablag‘lar ajratishlari mumkinligi yozilgan (Ta’kid muallifniki).