Anchadan buyon Nodiraning ko'nglini turli o'y-xayollar tinch qo'ymas, dard, alam kemirar, dunyodagi barcha baxtsizlikka o'zini sababchidek his qilar, yurganda ham, o'tirganda ham buning yechimini izlardi. «Nahotki uning baxtli bo'lishiga yo'l ochib berolmasam. Bir umr meni deb qiynalib o'tadimi? Yo'q, unga bugunoq hammasini aytaman, aniq aytaman» derdi o'ziga o'zi. Axiyri o'ylay-o'ylay bir qarorga keldi. Shu bugun hammasini aytadi. Ortiq ichida saqlab turolmaydi. Eri uyga kelib ovqatlanguncha, ishtahasini bo'g'may, deb indamadi.

— Men hammasiga roziman, Sherzod aka, — dedi so'ng uxlashdan oldin ma'yus qiyofada.

Eri uning nima demoqchiligini tushundi, ammo o'zini bilmaganga oldi.

— Nimani aytyapsan?..

Ayol chuqur tin oldi. Mana, o'n yil bo'libdiki, xudo ularga farzand bermaydi. U Sherzod bilan sevishib turmush qurgan. To'ydan keyingi dastlabki yillarda ikkilasi juda baxtli edi. Hozir ham baxtli, biroq uni to'kis qilib turadigan farzand yo'q. Nodira Sherzodning farzandli bo'lishini xohlayotgani, lekin uning ko'ngliga qarab, bu haqda churq etolmayotganini his qilib turadi. Erining bunday indamay yurganidan ko'ra janjal ko'targani, urishgani yaxshiroq edi.

— Sherzod aka, roziman, men…

— Nimaga rozisan, tushunmadim?

— Bilasiz, men sizni qattiq yaxshi ko'raman, siz ham mensiz yasholmaysiz. Men shu mehrning hech qachon so'nmasligini xudodan so'ragan edim. Shukur, menga shunday baxt nasib etdi. Lekin sevgan odamingizni baxtli ko'rishdan quvonchliroq narsa yo'q dunyoda. Sizga ana shu baxtni berolmayapman. Sizning ortiq qiynalishingizni istamayman, uylanishingiz, farzandlar ko'rishingizni istayman. Yo'q, bu gapim bilan men sizni tashlab ketaman, demoqchimasman. Doim yoningizda bo'laman, kundoshim bilan ham dugonalardek yashaymiz, ishoning.

— Kim aytdi senga meni qiynaldi, deb? Nega qiynalar ekanman, doim yonimdasan, menga bundan ortiq baxt bormi?! — dedi Sherzod Nodirani quchog'iga olib. — Menga faqat sen farzand tug'ib berasan: o'n yilmi, yigirma yilmi yoki undanam ko'proqmi, buning ahamiyati yo'q.

Bu gaplardan so'ng Nodira titrab ketdi.

— Sherzod aka, o'jarlik qilmang, iltimos. Axir umringiz o'tib ketyapti, siz tengilarning farzandi maktabga chiqay deb qolgan. Siz esa tirnoqqa zorsiz. Bir umr shunday yashab bo'lmaydi-ku.

Xotinining gapidan Sherzodning jahli chiqayotgan bo'lsa ham, Nodiraning ko'ngliga tegib ketmaslik uchun qattiq gapirishdan o'zini tiydi. Unga ma'noli, shu bilan birga, norozi qaradi-da:

— Yo'q, dedimmi, yo'q… — deya o'rnidan turib ketdi.

Keyingi bir necha kun ayol bu haqda indamay yurgan bo'lsa ham, baribir, yana gap ochdi. Ammo har gal erining fikri o'sha-o'shaligicha qolaverdi.

Bir kuni ertalab Sherzod katta ko'chadan ishga ketayotganida yaqin o'rtog'ining olti yoshlardagi o'g'ilchasiga ko'zi tushdi. Uni yoniga chaqirib, savolga tutdi:

— Qalaysan, polvon? Katta bola bo'lyapsanmi, dadang nima qilyapti?

— Yaxshi. Siz dadamni qaerdan taniysiz? — dedi bola qiziqqonlik bilan.

— Men dadangning o'rtog'iman.

— Ha… unda sizning ham menga o'xshagan o'g'lingiz bormi?

Sherzodning qo'l-oyog'i bo'shashib ketdi. Bolaga bir kulib qaradi-da, yo'lida davom etdi. Bo'ydor, gavdali, baquvvat qomati cho'kkandek tuyuldi, nazarida. Tanasida ta'riflab bo'lmas og'riq paydo bo'ldi. Nahotki tog'dek kelbatli, qanchadan-qancha hayot sinovlariga dosh bergan yigitni endigina esini taniyotgan bola shu ahvolga solib qo'ygan bo'lsa.

Kun bo'yi xayolchan, xomush yurib, kechga tomon ishdan qaytdi. Uning uyga kelishga ham yuragi bezillab qolgan. Chunki Nodira uylanishini so'rab hol-joniga qo'ymasdi. Bugun ham shunday bo'ldi. Rozi qilish qo'lidan kelavermagach, idish-tovoqni taqir-tuqur qilib zarda qilarkan:

— Sherzod aka, umrimiz o'tib boryapti, nimani kutyapsiz axir?! Mening tug'ishimni kutsangiz, siz qatorilar evarali bo'lishadi. Ota-onangiz hayot bo'lganlarida bu ahvolda uylanmasdan yurishingizga yo'l qo'yishmasdi, — dedi qat'iy ohangda.

Bu gaplarni aytish unga oson bo'lmadi.

— Bo'ldi, uylanaman, sen shunga chidaysanmi?!

Erining bu gapidan Nodiraning qo'lidagi piyola yerga tushib, chil-chil bo'lib ketdi. U yurak yutib, shuncha gapni aytishga aytibdi-yu, javobni eshitganda qay ahvolga tushishini tasavvur qilmabdi.

— Mana bu boshqa gap, — dedi o'zini qo'lga olishga harakat qilib, — lekin meni farzandli bo'lganingizdan keyin ham haydamang, xo'p. Sizning yoningizda bo'lay. Onamning uyida ortiqchaman. U uyda kasalmand onam bilan bir ishni eplolmaydigan akamning qo'liga qarab qolishni xohlamayman…

* * *

Sherzodning uylanganiga qirq kun bo'ldi. Bu muddat ichida Nodira onasinikida yashadi, keyin uyiga qaytdi. Sherzodga va'da berganidek, kundoshi Xadicha bilan dugonalardek bo'lib ketishdi. Xadicha ham ko'hlikkina, chiroyli, xushmuomala qiz edi. Nodiraga yovqarash qilmadi.

Kunlar ketidan kunlar o'tdi. Nihoyat, Xadichaning ko'zi yoridi. Nodira xuddi o'zi farzandli bo'lgandek suyundi. Oilada hamma e'tibor Xadicha va uning farzandiga qaratildi. Sherzod ham beixtiyor Nodiradan uzoqlasha boshladi. Nodira buni tabiiy hol deb qabul qildi, chidadi. U tuni bilan yig'lab chiqar, xudodan o'ziga bardosh so'rardi.

Chaqaloq bir oylik bo'lar-bo'lmas, Xadichaning onasi vafot etib qoldi. U chillali bolani azaxonaga olib borishni irim bilib, Nodiraga tashlab ketdi. Chunki kundoshining bolaga o'z farzandidek qarashini bilar va unga ishonardi.

Yoz fasli bo'lgani uchun havo juda issiq, uy dim. Nodira chaqaloqni yo'rgaklab, hovliga olib chiqdi. U bola bilan hovlini aylanib yurarkan, birdan boshi aylanib, ko'z oldi qorong'ilashdi, oyoq-qo'lida mador qolmadi va beixtiyor qo'lidagi chaqaloq yerga tushib ketdi. Nimalar bo'layotganiga aqli yetmay, atrofga alang-jalang qaradi; ikki qo'li bilan quloqlarini yopdi. U chaqaloqning yig'i ovozini eshitishni juda kutdi, sekin qo'lini qulog'idan oldi. Ammo go'dak qimirlamadi ham, yig'lamadi ham. Dod solmoqchi bo'ldi, lekin odamlarning «Kundoshini ko'rolmay chaqaloqni o'ldiribdi» deb gapirishlaridan qo'rqdi.

«Endi nima qilish kerak?» U dovdirab nima qilayotganini bilmas, bolani ko'tarib, u yoqdan-bu yoqqa yugurardi. Oxiri bolani belanchakka yotqizib, o'zi qo'shnisinikiga yugurdi.

— Adolat opa, assalom, yaxshimisiz?! So!.. Sokina qani?! — dedi u hayajonlanganidan gaplarini yo'qotib.

— Ha, tinchlikmi, Nodiraxon? Biror nima bo'ldimi, rangingiz bir hol?

— Tinchlik, opajon, tinchlik. Shoshilayotuvdim. Sokina qizimga qarab tursa, men kechga azaxonaga biror nima pishirib berib yubormoqchi edim.

— Shu chaqaloqqa o'zingizning bolangizdek mehribonsiz-a, qoyil! Ilohim, sizga ham shunday farzandlar nasib etsin, — deya qizini chaqirdi qo'shni ayol.

Nodira esa «Ilohim!» dedi-da yig'lab yubordi. Adolat opa bu holni farzandi yo'qligidan ko'ngli bo'shab ketdi, deb tushunib ortiqcha e'tibor bermadi.

Nodira hali hech narsaning farqiga bormaydigan, ikkinchi sinf o'quvchisi qo'shni qiz Sokinani chaqaloqqa qarab turish uchun olib keldi.

— Sokina, shu belanchakni tebratib turing, qattiq-qattiq tebratsangiz